عیون الحکمة (کتاب)«عیون الحکمة»، کتابی است موجز، به قلم ابن سینا، به زبان عربی و در مورد اقسام سه گانه حکمت نظری. این کتاب، گاهی با نام «الموجز» یاد می شود. ۱ - ساختار کتاببخش اول کتاب،منطقیات است با نه فصل؛ بخش دوم،طبیعیات است با شانزده فصل و بخش سوم،الهیات است با پنج فصل. کتاب، یک نگاه اجمالی به سه بخش منطقیات و طبیعیات و الهیات دارد و مناسب است که مبنایی برای تدریس یا محوری برای کتاب‌های مفصل واقع شود چنان که فخر رازی شرحی بر آن نوشته است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - بخش اول منطقیاتمطالبی که در بخش منطقیات، بررسی شده اند، عبارتند از: تعریفلفظ مفرد و مرکب؛ کلی و جزیی و اقسام کلی (کلی ذاتی و کلی عرضی)؛ کلیات خمس (نوع، فصل، جنس، عرض خاص و عرض عام)؛ مقولات عشر؛ کلی متواطی و مشکک و لفظ مشترک؛ اسم؛ کلمه؛ قول؛ قول جازم یا همان قضیه؛ اقسام گوناگون قضیه؛ جهات سه گانه قضایا (وجوب، امکان و امتناع)؛ عکس؛ قیاس؛ اقسام قیاس (اقترانی و استثنایی)؛ اشکال سه گانه قیاس اقترانی؛ شرایط منتج بودن هر یک از اشکال؛ اقسام قیاس استثنایی (متصل و منفصل)؛ قیاس خلف؛ استقراء؛ تمثیل؛ ضمیر؛ صناعات خمس (برهان، جدل، مغالطه، خطابه و شعر)؛ مواد تشکیل دهنده هر یک از صناعات و فایده هر کدام از آنها. [۱]
عیون الحکمة، ابن سینا، ص۲.
۲.۲ - بخش دوم طبیعیاتمطالبی که در بخش طبیعیات مطرح گردیده‌اند، عبارتند از: حکمت (استکمال النفس الانسانیة بتصور الامور و التصدیق بالحقائق النظریة و العملیة علی قدر الطاقة البشریة) و اقسام آن: [۲]
عیون الحکمة، ابن سینا، ص۱۶.
۱. عملی که خود بر سه گونه است: حکمت مدنیه، حکمت منزلیه و حکمت خلقیه و منشا هر سه شریعت الهی می باشد. ۲. نظری که این نیز بر سه گونه می باشد: حکمت طبیعی، حکمت ریاضی و حکمت الهی)؛ اصول موضوعیه ای که تقدیمشان بر علم طبیعی لازم است؛ متناهی بودن ابعاد؛ جهت؛جسم بسیط و مرکب؛ نفی خلا؛ نفی جوهر فرد؛زمان؛ مبادی حرکت؛ مسائل سماء و عالم؛ آثار علویه؛نبات؛ حیوان؛ قوای باطنیه (حس مشترک،خیال، وهم، متخیله و حافظه)؛ قوای محرکه حیوانی؛انسان که نفس ناطقه از ویژگی های وی است و نطق به توسط آن صورت می گیرد. ۲.۳ - بخش سوم الهیاتمطالبی که در بخش الهیات بررسی شده اند، عبارتند از: موضوع الهیات که موجود مطلق است و در این علم از اعراض ذاتیه آن بحث می شود؛جوهر و اقسام چهارگانه آن (ماهیت بدون ماده،ماده بدون صورت، صورت در ماده، مرکب از ماده و صورت)؛ احکام هیولا و صورت؛ اثبات قوا؛ احکام علل و معلولات؛ وجود و انقسام آن به جوهر و عرض. [۳]
عیون الحکمة، ابن سینا، ص۴۷.
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |